Kinderen en jongeren die niet meer thuis kunnen opgroeien, wonen bij voorkeur in een pleeggezin of gezinshuis. Gezinshuisouders zorgen voor jongeren binnen hun eigen gezin. Doordat één van de gezinshuisouders fulltime beschikbaar is, geeft dit veel kansen voor een stabiele relatie. Ondanks deze mooie setting verlaten toch veel pubers het gezinshuis voortijdig.

Hechting

Het doel van een gezinshuis is om jongeren zo stabiel en gezond mogelijk te laten opgroeien. Helaas lopen veel plaatsingen juist in de puberteit uit op een breakdown, een vroegtijdige beëindiging van de plaatsing. Gezinshuisouders die ervaring hebben met het opvoeden van pubers vertelden dat ze veel weten over hechting, maar dat ze het juist tijdens het omgaan en praten met pubers lastig vinden om deze kennis toe te passen. Dat is de reden dat ik op zoek ben gegaan naar hoe hechting eruitziet in alledaagse gesprekken tussen gezinshuisouders en pubers.

Avondmaaltijd

In 2012 en 2013 hebben we met het Lectoraat Jeugd en Gezin van de Christelijke Hogeschool Ede zes gezinshuizen drie weken lang gefilmd tijdens de avondmaaltijd. Zo bijzonder dat dat mocht! De camera stond gericht op de eettafel met iedereen in beeld. Elke middag om 16 uur zette een gezinshuisouder of één van de jongeren de camera aan en om 19 uur weer uit. Hiermee hebben we in totaal zo’n 300 uur videobeelden ontvangen van de gezinshuizen. Deze beelden heb ik mogen gebruiken voor mijn promotieonderzoek. Als ik de beelden terugkeek, voelde het echt alsof ik meeat met het gezinshuis.

Positiever

Ik heb heel veel kunnen ontdekken op de videobeelden. Juist de mogelijkheid om de beelden steeds terug te spoelen en opnieuw te kijken, gaf mij veel gedetailleerde informatie. Ik werd steeds hoopvoller tijdens het onderzoek over wat jongeren zelf bijdragen aan het contact met de gezinshuisouder. In hun taal, maar ook non-verbaal - met gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal - doen zij veel moeite om gezien te worden door de gezinshuisouder en ook op de juiste manier begrepen te worden. We mogen best wat positiever zijn over pubers!

Zo kwam ik erachter dat het helemaal niet zo problematisch is als een gezinshuisouder een jongere even niet opmerkt wanneer hij of zij iets wil vertellen. De jongere probeert het dan even later gewoon nog een keer. En soms laat de jongere het erbij en blijkbaar kan dat dan ook. Ook zag ik jongeren eerst heel gericht oogcontact maken voordat ze iets aan de gezinshuisouder vertelden, heel slim! Dit is iets wat je zelf als opvoeder bijna niet kan opmerken, maar op videobeelden zie je het wel.

Creativiteit

Aan de andere kant zag ik ook de creativiteit van gezinshuisouders in hun manier van vragen stellen en doorvragen. Op de videobeelden nodigden gezinshuisouders de jongeren op verschillende manieren uit om iets te vertellen. Het was opvallend dat dit het vaakst een gesloten vraag was - een vraag waarop je alleen met ja of nee kan antwoorden - maar dat dit toch vaak wél tot een gesprek leidde. De gezinshuisouder stelde bijvoorbeeld een paar van deze gesloten vragen achter elkaar of voegde een klein woordje toe als ‘en?’ of ‘nou?’ wat dan vervolgens leidde tot een langer gesprek.

In het gesprekje hieronder begint de gezinshuisouder met een gesloten vraag, maar krijgt hij door een vervolgvraag en een ‘en?’ heel mooi een vertelling op gang (GHV staat voor gezinshuisvader).

Voorbeeld van een gesprek

• GHV ((maakt oogcontact met jongere)): Ben je naar je nieuwe stage gegaan?
• Jongere (18) ((schudt nee))
• GHV: Ben je naar school geweest?
• Jongere (18) ((knikt ja))
• GHV: En?
• Jongere (18): Gewoon zoals altijd. Ja alleen nu was het uh… Zeg maar de stagiaires…

Het gesprek loopt uit in een vertelling van de jongere over hoe het op school was die dag.

Multitasken

Ook was ik onder de indruk van hoe gezinshuisouders multitasken tijdens de avondmaaltijd en subtiel de maaltijd organiseren, terwijl ze tegelijkertijd ook blijven luisteren naar de jongeren aan tafel. Ze scheppen het eten op, maar kijken op cruciale momenten de jongere toch heel even aan tijdens het vertellen.

Afstemming

Door op video op te nemen wát gezinshuisouders en jongeren zeggen en wat ze non-verbaal laten zien in gesprekken heb ik iets zichtbaar gemaakt wat nog niet zichtbaar was. De belangrijkste elementen van hechting zijn sensitiviteit en responsiviteit en daarmee vindt de afstemming plaats tussen gezinshuisouder en jongere. Met sensitiviteit wordt bedoeld dat een opvoeder aanvoelt wat een jongere nodig heeft en met responsiviteit dat de opvoeder op een passende manier reageert. Door zichtbaar te maken hoe sensitiviteit en responsiviteit eruitziet, kan ik gezinshuisouders en andere opvoeders inzicht geven in het verloop van gesprekken en in de afstemming die subtiel en op veel manieren wordt gedaan. En inzicht geeft ook de kans om keuzes te maken: de keuze om een bepaalde vraag te stellen of om op een bepaalde manier te reageren waardoor gezinshuisouders zich hopelijk meer toegerust voelen.

Het zou mooi zijn om te onderzoeken of de inzichten uit mijn onderzoek ook in andere situaties kunnen bijdragen aan een steviger hechtingsrelatie. Rond hechting en pubers hebben we nog zoveel kennis nodig.

Wees beschikbaar

Ik krijg vaak de vraag wat ik gezinshuisouders zou aanraden naar aanleiding van mijn onderzoek. Dan is mijn antwoord: heb vertrouwen in jongeren. Ze zijn op subtiele manieren gericht op een verbinding met jou als gezinshuisouder. Wees beschikbaar, niet alleen door vragen te stellen, maar ook door gewoon in de keuken of aan tafel bezig te zijn en zo rustig te kunnen luisteren naar het verhaal van de jongere.

Weet dat wanneer een puber ruzie maakt dat niet persé negatief hoeft te zijn. Het kan ook een teken zijn dat hij of zij zich veilig voelt. Het conflict kan misschien uiteindelijk wel leiden tot een positieve (hechtings)ervaring van de jongere: je kan het met iemand oneens zijn, maar daarmee is de band niet gelijk weg. Als gezinshuisouder, maar ook als pleegouder, mag je een thuis bieden aan pubers waar ze weer nieuwe hechtingservaringen mogen opdoen.

BIJ ONS - thuis in een gezin

Dit verhaal verscheen eerder in BIJ ONS. Dit magazine verschijnt twee keer per jaar en staat boordevol met verhalen, achtergronden, interviews en columns over pleegzorg. Je leest het magazine hier:

MAGAZINE BIJ ONS

Wil je de nieuwe BIJ ONS in je mail ontvangen zodra er een nieuw magazine verschijnt? Neem gratis een abonnement door je hier in te schrijven: 

ABONNEREN